Το επάγγελμα που θα διαλέξει ένας έφηβος ή/και ενήλικος είναι σύμφυτο με τα όνειρα, τις ελπίδες αλλά και τις επενδύσεις των σημαντικών άλλων στη ζωή του σχεδόν από τη γέννησή του. Η ερώτηση «τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις» πλανάται στα στόματα όλων των μεγάλων και απευθύνεται σε κάθε παιδί του περιβάλλοντός τους. Το κάθε παιδί αναπτύσσεται συνειδητοποιώντας ότι μπορεί να πετύχει κάποια πράγματα που άλλοι δε μπορούν ή αντίθετα δε μπορεί κάποια που για άλλους φαντάζουν εύκολα. Συνάμα, του αρέσουν κάποιες δραστηριότητες, ενώ κάποιες άλλες όχι. Αναπτύσσει ταλέντα και δεξιότητες και ταυτόχρονα επιθυμίες και ενδιαφέροντα. Με κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του ταυτίζεται με τους γύρω του, με κάποια όμως διαφοροποιείται. Η ανάπτυξη αυτή συνθέτει τη μοναδικότητά του που με αυτή πορεύεται και με αυτή συνυπάρχει και συνδιαλέγεται με τους άλλους δημιουργώντας το δικό του μικρόκοσμο.
Η εφηβεία σηματοδοτείται από το στοίχημα απόκτησης ταυτότητας. Ο έφηβος σταδιακά αποτινάζει την εξάρτηση από τους γονείς που είχε σε μικρότερες ηλικίες και αποκτά δικά του ενδιαφέροντα, δικές του προτιμήσεις τα οποία εκφράζει με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Στα πλαίσια της απόκτησης ταυτότητας εντάσσεται και η επιλογή επαγγέλματος, η απόφαση της οποίας λαμβάνεται κατά τη θύελλα των αλλαγών της εφηβείας. Οι μόνες άμεσες επαγγελματικές εμπειρίες που έχουν οι έφηβοι είναι τα επαγγέλματα των γονιών τους με τις όποιες δυσκολίες και εμπόδια έχει καταγράψει η δική τους οπτική. Ωστόσο, είναι δέκτες πολλών μηνυμάτων από φίλους, συμμαθητές, συγγενείς και βέβαια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που έχουν συμπληρωθεί με το διαδίκτυο και την πληθώρα πληροφοριών που φέρει. Τα παιδιά έχουν να κερδίσουν πολλά στοιχήματα σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο και να αντιμετωπίσουν αρκετές πρωτόγνωρες καταστάσεις. Κάποια βρίσκονται αντιμέτωπα με τη σύγχυση όσον αφορά την επιλογή επαγγέλματος. Τι θέλω εγώ; Τι μπορώ να κάνω; Τι θέλουν οι γονείς μου; Να διαλέξω αυτό για να μπω στην ίδια σχολή με τη φίλη μου; Να κάνω το επάγγελμα του πατέρα του φίλου μου γιατί έχει κύρος και αποφέρει αρκετά χρήματα; Να ακολουθήσω το όνειρο που είχα από παιδί; Τι να κάνω; Όλα αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα ζητούν απάντηση από τον έφηβο ή ακόμα και από τον μετέφηβο που βρίσκεται στο σταυροδρόμι της σταδιοδρομίας του. Συχνά τα ερωτήματα δεν έχουν μία απάντηση. Ως εκ τούτου, η απόφαση καθίσταται μια ερευνητική υπόθεση η οποία επιζητά στρατηγική λύσεων.
Οι γονείς από την άλλη πλευρά παλεύουν με τις δικές τους χίμαιρες , τα δικά τους θέλω, τις δικές τους επιθυμίες τις οποίες συχνά μεταβιβάζουν στη ζωή του παιδιού τους, ενώ κάποιοι αισθάνονται προδομένοι με τις αποφάσεις των παιδιών τους. Κάποιοι άλλοι αντιλαμβανόμενοι τις δυσκολίες τόσο των επαγγελματικών ευκαιριών όσο και της επαγγελματικής ζωής αφουγκράζονται τις επιθυμίες των παιδιών και γίνονται συνοδοιπόροι στην πορεία της λήψης αυτής της σημαντικής απόφασης. Σε κάθε περίπτωση, τόσο η λήψη απόφασης όσο και η προετοιμασία των παιδιών για την κατάκτηση των στόχων τους αποτελεί μία ψυχοπιεστική κατάσταση για όλη την οικογένεια. Συχνά συμμετέχει ο συγγενικός και φιλικός περίγυρος με πληθώρα συμβουλών και γνωμών που περιπλέκουν την κατάσταση.
Στην πραγματικότητα το επάγγελμα είναι κάτι παραπάνω από μία απόφαση. Πρόκειται για μια νευραλγική διάσταση της ενήλικης ζωής. Συνυφαίνεται με τα δομικά στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου και αποτελεί έκφανση της αλληλεπίδρασής του με το περιβάλλον του. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι οι άνθρωποι αναζητούν εκείνα τα εργασιακά περιβάλλοντα που ταιριάζουν με την προσωπικότητά τους. Η προσωπικότητα είναι ένας πυλώνας που επηρεάζει την επιλογή. Οι άλλοι δύο είναι οι ικανότητες και ενδιαφέροντά τους. Ο άνθρωπος κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του διαμορφώνει αξίες οι οποίες αποτελούν στοιχείο της προσωπικότητάς του. Οι αξίες καθορίζουν όχι μόνο την επιλογή του επαγγέλματός του αλλά το βαθμό ικανοποίησής από αυτό . Η ικανοποίηση συμβάλλει αποτελεσματικά σε αυτό που ονομάζουμε ποιότητα ζωής. Οι αξίες αφορούν το κύρος που συνοδεύει το μελλοντικό επάγγελμα, την αποκατάσταση που προσφέρει, τα χρήματα που θα κερδίζει, την αξία της προσφοράς, τον προσωπικό χρόνο, τη δυνατότητα ταξιδιών, τη δημιουργικότητα, το εργασιακό περιβάλλον, τις επαγγελματικές σχέσεις και άλλες αξίες που διαμορφώνει το άτομο κατά τη διάρκεια της εξελικτικής του πορείας. Το κάθε επάγγελμα απευθύνεται σε ένα πλέγμα ικανοτήτων, ενδιαφερόντων , αξιών και χαρακτηριστικών προσωπικότητας χωρίς να αποτελεί μονόδρομο. Στην πραγματικότητα σε κάθε άτομο αντιστοιχεί μία ποικιλία επαγγελμάτων και αντίστροφα. Για αυτό το λόγο η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης είναι πολυδιάστατη. Για τη λύση αυτών των δυσκολιών έχει αναπτυχθεί ο κλάδος της επαγγελματικής συμβουλευτικής όπου τα τελευταία χρόνια έχει γνωρίσει ραγδαία εξέλιξη. Η επαγγελματική συμβουλευτική πέρα από επιστημονικό έργο είναι και τέχνη. Ο σύμβουλος μέσα από τη δημιουργία μίας διαπροσωπικής σχέσης καθοδηγεί την απόφαση για την επιλογή επαγγέλματος σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα του ατόμου που προσφεύγει σε αυτόν. Η συμβουλευτική διαδικασία αποτελείται από βήματα, θέτει στόχους, περιλαμβάνει σχέδιο δράσης και τέλος παράγει εναλλακτικές λύσεις οι οποίες όμως απευθύνονται στη μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Στο σχέδιο δράσης περιλαμβάνονται αξιολογητικές διαδικασίες στα πλαίσια διευκόλυνσης της συμβουλευτικής. Η αξιολόγηση δεν αφορά μόνο τη συμπλήρωση μερικών ερωτηματολογίων και ανάγνωσης κάποιων σειρών αποτελεσμάτων. Περιλαμβάνει τη διάδραση συμβούλου-συμβουλευόμενου , την ενεργητική ακρόαση των αναγκών του τελευταίου , την ανακάλυψη των ιδιαιτεροτήτων του, τη διερεύνηση των ικανοτήτων του και τέλος την παροχή εναλλακτικών λύσεων και στρατηγικών με την παράλληλη παροχή πληροφοριών εκπαιδευτικών και επαγγελματικών ευκαιριών. Με τον τερματισμό της συμβουλευτικής διαδικασίας ο συμβουλευόμενος δεν θα έχει μόνο αποκομίσει πληροφορίες που θα τον διευκολύνουν στην επιλογή επαγγέλματος αλλά θα έχει συμμετάσχει με τη βοήθεια του συμβούλου σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας με στόχο την ισορροπία μεταξύ της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής. Η ισορροπία αυτή αποσκοπεί ευρύτερα στην άντληση ικανοποίησης από το επάγγελμα και γενικότερα από τον ίδιο του το εαυτό. Η ικανοποίηση και η αίσθηση αυτεπάρκειας δυναμώνει την αυτοαντίληψη του ατόμου, την αυτοεικόνα του και συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξή του. Το τελευταίο δεν είναι απλά ένας σκοπός. Είναι στοίχημα ζωής.
Ευγενία Παπαχρηστοπούλου
Ψυχολόγος-Κλινική Νευροψυχολόγος,
MSc Ιατρικής Αθηνών.
Επισμηναγός Π.Α ε.α
Καθηγήτρια Κλινικής Νευροψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας SCG- Επιστημονικό Κολλέγιο Ελλάδας
E mail: papatzen@yahoo.gr
Τηλ. 6983514995